Legionella pneumophila, bakteria nieznana aż do 1977 roku, jest przyczyną choroby, która w skrajnych przypadkach może prowadzić do poważnego pogorszenia stanu zdrowia, śpiączki, a nawet śmierci. Śmiertelność wynosi od 5 do 15%. Choroba legionistów (inaczej legionelloza), jak później nazwano przypadłość, może być mylona z innymi schorzeniami płuc.
Nie występują tutaj charakterystyczne objawy, po których można ją jednoznacznie stwierdzić. Choroba rozwija się w ciągu 2-10 dni (w niektórych przypadkach dłużej), a jej pierwsze symptomy przypominają zwyczajną grypę.
Jak można się zarazić?
Naturalne wodne środowisko bakterii (stawy, zbiorniki retencyjne czy źródła) nie zapewnia jej optymalnych warunków do rozwoju i rozmnażania, w związku z czym nie stanowi ona zagrożenia. Bakterie o wiele lepiej czują się w środowisku stworzonym przez człowieka. Na rozwój legionelli narażone są przede wszystkim budynki wyposażone w rozległe, skomplikowane instalacje wodne i wentylacyjne – hotele, aquaparki, szpitale czy biurowce. Do tej pory opisano ponad 50 gatunków legionelli, ale najczęstszą przyczyną zakażeń jest Legionella pneumophila, odpowiedzialna za 80-90% przypadków.
Do zakażenia dochodzi w płucach – podczas picia wody skażonej legionellą ryzyko rozwoju choroby niemal nie występuje. W płucach dochodzi do wchłonięcia bakterii przez makrofagi pęcherzyków płucnych, w których adaptuje się do nowych warunków. Rolą makrofagów jest usuwanie szkodliwych drobnoustrojów, legionella wykazuje jednak dużą odporność na mechanizmy obronne komórek organizmu. W wyniku zakażenia człowieka w ciągu dwóch dni stopniowo podnosi się temperatura ciała i pojawiają się następujące objawy:
- osłabienie;
- mdłości;
- suchy kaszel;
- gorączka;
- biegunka.
Do zakażenia może dojść także w warunkach szpitalnych, u pacjentów leczonych z powodu innych chorób. Ryzyko występuje np. podczas podłączania do respiratora.
Przebieg choroby
W wyniku postępującego zapalenia pęcherzyki płucne zaczynają wypełniać się płynem. Powoduje to coraz większe trudności z oddychaniem, przez co niemożliwe jest dostarczenie tkankom organizmu odpowiedniej ilości tlenu.
Badania laboratoryjne krwi chorego wykazują zwiększone stężenie białka C-reaktywnego, co świadczy o stanie zapalnym lub występującej infekcji bakteryjnej. Chorobę legionistów trudno odróżnić od zwykłego zapalenia płuc, w związku z czym należy przeprowadzić test na obecność przeciwciał bakterii legionelli. Utrudnienie stanowi fakt, że przeciwciała wytwarzane są przez organizm dopiero 2-3 tygodnie po zakażeniu, przez co test nie zawsze jest uznawany za wiarygodny.
Zdarzają się również lżejsze przypadki legionelozy. Gorączka Pontiac to przykład choroby wywołanej pałeczkami legionelli, której symptomy przypominają zwykłe przeziębienie lub grypę. Może także minąć samoistnie i bezobjawowo. Nie ma możliwości zakażenia bakteriami legionelli w wyniku kontaktu z chorą osobą. W większości przypadków choroba legionistów ma charakter epidemii, co ułatwia diagnostykę u poszczególnych pacjentów. Wówczas ich grono można zawęzić do osób korzystających z tego samego basenu, nocujących w jednym hotelu czy uczestniczących w konkretnej konferencji. Pozwala to szybko rozpoznać chorobę, a następnie wprowadzić odpowiednie leczenie.
W przypadku wybuchu epidemii zaleca się montaż specjalistycznego generatora dwutlenku chloru, który szybko i skutecznie pozbywa się bakterii legionelli znajdujących się w instalacjach.
Rozpoznanie choroby legionistów
- badanie na obecność przeciwciał w moczu lub plwocinie (nie zawsze skuteczne w pierwszych stadiach choroby);
- hodowla bakterii (trwająca 10 dni);
- kontrola stężenia enzymów wątrobowych.
U chorych z osłabioną odpornością przebieg choroby może być znacznie poważniejszy. W takich przypadkach u pacjentów można zauważyć:
- problemy z koordynacją ruchową, dezorientację;
- nudności i wymioty;
- objawy neurologiczne;
- drgawki;
- zapalenie osierdzia.
Chorzy często skarżą się również na kaszel, początkowo suchy, a w późniejszym stadium wilgotny, z odksztuszaniem wydzieliny podbarwionej krwią. W przebiegu najcięższych przypadków może dojść do groźnych powikłań, m.in. niewydolności nerek czy wątroby. Podczas badania RTG wyraźnie widać także zmiany zapalne, które mogą występować w całym organizmie.
Czynniki ryzyka
- chorzy na choroby przewlekłe oraz ze współwystępującym obniżeniem odporności;
- osoby palące;
- cukrzycy;
- pacjenci z niewydolnością nerek;
- osoby powyżej 60. roku życia.
Legionelloza dwukrotnie częściej rozwija się u mężczyzn niż u kobiet, ponadto bardzo rzadko występuje u osób poniżej 20. roku życia. Szacuje się, że szczególne ryzyko zakażenia legionellą występuje u ok. 5% populacji.
Choroba legionistów – leczenie i możliwe powikłania
Chorobę legionistów leczy się antybiotykami podawanymi dożylnie przez okres 4 tygodni. Sprawdzają się antybiotyki makrolidowe (azytromycyna) oraz środki z grupy fluorochinolonów (moksyfloksacyna, gemifloksacyna, cyprofloksacyna). Skuteczne są również tetracyklina i trimetoprym. W leczeniu nie stosuje się penicyliny ze względu na produkcję enzymów β-Laktamazy, które obniżają skuteczność działania antybiotyku i są główną przyczyną oporności bakterii na dany lek.
Przyczyną nieskuteczności leczenia antybiotykami może być również zdolność bakterii legionelli do przetrwania wewnątrz makrofagów. Dzieje się to w wyniku produkcji toksyny białkowej hamującej obronne działanie makrofagów. Odpowiedzialny jest za to charakterystyczny dla pałeczek legionelli system sekrecji typu IV, który umożliwia wprowadzenie toksyn do komórek doskonale radzących sobie ze zwalczaniem bakterii innego rodzaju.
Nieodpowiednio leczona choroba legionistów grozi szeregiem powikłań. Jednym z nich jest zapalenie opłucnej. Choroba może również wywołać trwałe następstwa, wśród których najczęściej występują zrosty i ropnie płuc.