Często zadawane pytania (FAQ)

Dostawcy wody

Częstotliwość badań wody na obecność Legionella spp. zależy od rodzaju instalacji oraz poziomu ryzyka mikrobiologicznego. W Polsce nie ma jednej, sztywnej normy ustawowej, ale obowiązują wytyczne Głównego Inspektoratu Sanitarnego (GIS), Państwowego Zakładu Higieny (PZH) oraz normy techniczne. Poniżej przegląd zaleceń:

Ciepła woda użytkowa (instalacje wodne w budynkach):

  • Zalecana częstotliwość: minimum raz w roku.
  • Dla obiektów wysokiego ryzyka (szpitale, domy opieki, hotele): co najmniej raz na pół roku, a przy wcześniejszych przekroczeniach – nawet raz w miesiącu.
  • Wymagana analiza: według normy PN-EN ISO 11731:2017-08.
  • Podstawa: Rekomendacje GIS, sierpień 2023

Baseny, jacuzzi i wanny z hydromasażem:

  • Zalecana częstotliwość: raz w miesiącu.
  • W przypadku intensywnego użytkowania lub wcześniejszych przekroczeń – częściej.
  • Obowiązuje również kontrola temperatury, chlorowania i pH.

Wieże chłodnicze, systemy natryskowe i zraszacze:

  • Zalecana częstotliwość: co najmniej raz na kwartał.
  • Wysokie ryzyko aerozolizacji uzasadnia zwiększenie częstotliwości.

Woda pitna:

  • Legionella zwykle nie występuje w zimnej wodzie pitnej, ale jeśli podejrzewa się skażenie (np. po modernizacji, stagnacji, awarii), należy przeprowadzić badania.
  • Sanepid może zarządzić doraźne badania w przypadku podejrzenia zagrożenia.

Podstawy prawne i źródła:

  1. Główny Inspektorat Sanitarny – Rekomendacje dot. Legionella spp.
  2. Państwowy Zakład Higieny – profilaktyka i analiza zagrożeń w systemach wodnych
  3. Norma PN-EN ISO 11731:2017-08 „Woda – Oznaczanie liczby bakterii z rodzaju Legionella”
  4. Ustawa Prawo wodne (Dz.U. 2021 poz. 2233)
  5. WSSE Warszawa – zalecenia sanitarne
  • W Polsce monitoring obecności bakterii Legionella spp. oraz badania jakości wody mogą być realizowane tylko przez podmioty posiadające odpowiednie kwalifikacje i uprawnienia, zgodnie z wymaganiami prawa sanitarnego i norm technicznych.

    Akredytowane laboratoria

    • Oznaczenia obecności Legionella mogą wykonywać wyłącznie laboratoria posiadające akredytację Polskiego Centrum Akredytacji (PCA) zgodnie z normą PN-EN ISO/IEC 17025.
    • Badanie przeprowadzane jest metodą wg normy PN-EN ISO 11731:2017-08.
    • Lista akredytowanych laboratoriów dostępna jest na stronie PCA: https://www.pca.gov.pl

    Pobieranie próbek – przez kogo?

    • Próbki wody mogą być pobierane przez:
      • przeszkolonego pracownika obiektu (np. konserwator, technik utrzymania ruchu),
      • personel laboratorium,
      • firmę zewnętrzną posiadającą uprawnienia.
    • Pobór musi być wykonany zgodnie z wytycznymi GIS, w tym:
      • użycie jałowych fiolek,
      • transport próbki w temperaturze 2–8°C,
      • dostarczenie do laboratorium w ciągu 24 godzin.

    Inspekcje sanitarne – Sanepid (PSSE/WSSE)

    • Państwowa Inspekcja Sanitarna ma prawo:
      • zarządzać pobranie prób kontrolnych,
      • przeprowadzać kontrole dokumentacji i systemów wodnych,
      • wydawać decyzje administracyjne w przypadku przekroczeń lub uchybień.

    Firmy zewnętrzne i specjaliści

    • Firmy specjalizujące się w zwalczaniu Legionelli (np. poprzez dezynfekcję termiczną lub chemiczną, płukanie instalacji) mogą:
      • pobierać próbki w ramach audytów technicznych,
      • przeprowadzać inspekcje prewencyjne,
      • współpracować z akredytowanym laboratorium w celu pełnej analizy mikrobiologicznej.

    .

Niedopełnienie obowiązków związanych z profilaktyką i kontrolą Legionella spp. może skutkować szeregiem konsekwencji administracyjnych, finansowych i karnych, zgodnie z przepisami polskiego prawa:

Grzywny administracyjne (Kodeks wykroczeń i ustawy sanitarne)

  • Państwowa Inspekcja Sanitarna (Sanepid) może nałożyć grzywnę do 10 000 zł za:
    • brak analizy ryzyka lub dokumentacji dot. Legionelli,
    • nieprzeprowadzanie badań w wymaganym terminie,
    • brak działań naprawczych w przypadku wykrycia przekroczeń.

Podstawa prawna:

  • Kodeks wykroczeń – art. 116 § 1
  • Ustawa z 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej

Decyzje administracyjne: zakaz użytkowania i zamknięcie obiektu

  • Sanepid może wydać decyzję o zakazie użytkowania części obiektu (np. prysznice, baseny, jacuzzi), jeżeli:
    • stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów Legionella spp.,
    • nie usunięto zagrożenia mimo wcześniejszych zaleceń,
    • istnieje ryzyko wystąpienia ogniska choroby.

Postępowanie egzekucyjne i nakazowe

  • Jeżeli zarządca nie wykona obowiązków nakazanych decyzją inspektora sanitarnego, może być objęty:
    • postępowaniem egzekucyjnym w administracji,
    • dodatkowymi grzywnami przymuszającymi.

Odpowiedzialność karna (Kodeks karny)

W najpoważniejszych przypadkach – gdy zaniedbanie doprowadziło do narażenia zdrowia lub życia użytkowników obiektu (np. ognisko legionellozy) – mogą być stosowane przepisy Kodeksu karnego, w tym:

  • Art. 160 § 1–3 K.k. – narażenie na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia,
  • Art. 165 K.k. – spowodowanie zagrożenia epidemiologicznego.

Kara: od grzywny do nawet 8 lat pozbawienia wolności, w przypadku skutków śmiertelnych lub epidemii.

Podstawy prawne i źródła:

  1. Ustawa z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz.U. 2023 poz. 338)
  2. Kodeks wykroczeń – art. 116 § 1
  3. Kodeks karny – art. 160 i 165
  4. [Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 7 grudnia 2017 r. ws. jakości wody przeznaczonej do spożycia (Dz.U. 2017 poz. 2294)]
  5. Rekomendacje GIS dot. Legionella spp. – sierpień 2023 r.

Procedura interwencyjna wg polskich zaleceń sanitarno-epidemiologicznych

  1. Natychmiastowe ograniczenie użytkowania instalacji
  • Obejmuje: zamknięcie dostępu do punktów narażenia (np. prysznice, wanny z hydromasażem, instalacje natryskowe, wieże chłodnicze).
  • Decyzję o wstrzymaniu eksploatacji może wydać zarządca obiektu lub Sanepid.
  • Celem jest ograniczenie emisji aerozolu i ryzyka zakażenia.
  1. Przekazanie dokumentacji i współpraca z Sanepidem
  • Zarządca powinien dostarczyć:
    • aktualną analizę ryzyka (plan zapobiegania),
    • wyniki ostatnich badań,
    • opis zastosowanych środków zaradczych.
  • Sanepid prowadzi nadzór nad skutecznością działań i może zlecić dodatkowe badania.
  1. Pilne pobranie próbek w miejscach krytycznych
  • Termin: jak najszybciej, zalecane w ciągu 24–48 godzin od wykrycia.
  • Lokalizacje: wyloty instalacji, zbiorniki, punkty obiegowe, baseny, urządzenia natryskowe.
  • Celem jest oszacowanie skali skażenia i wytypowanie źródeł.
  1. Dekontaminacja systemu (dezynfekcja)
  • Możliwe metody:
    • termiczna (zalanie instalacji wodą ≥70 °C),
    • chemiczna (chloryn sodu, dwutlenek chloru),
    • ozonowanie (rzadziej).
  • Dezynfekcję należy wykonać zgodnie z instrukcją producenta i przy nadzorze uprawnionej osoby lub firmy.
  1. Kontrola skuteczności – próbki kontrolne
  • Termin: po 24–48 h od zakończenia dezynfekcji.
  • Jeśli poziom Legionella spp. nadal przekracza dopuszczalne normy, procedurę należy powtórzyć.
  • Próbki powinny być analizowane w akredytowanym laboratorium.
  1. Wznowienie działania i archiwizacja dokumentacji
  • Instalację można uruchomić ponownie tylko po uzyskaniu wyników negatywnych.
  • Wszystkie działania należy udokumentować:
    • daty działań i badań,
    • metody dezynfekcji,
    • wyniki prób,
    • komunikację z Sanepidem.

Źródła i podstawa prawna:

  1. Rekomendacje Głównego Inspektoratu Sanitarnego – Legionella spp. 2023
  2. Zalecenia PZH – Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego (2024)
  3. [PN-EN ISO 11731:2017-08 – Oznaczanie liczby bakterii z rodzaju Legionella]
  4. [Rozporządzenie Ministra Zdrowia ws. jakości wody do spożycia (Dz.U. 2017 poz. 2294)]

Tak. W nowoczesnych instalacjach stosuje się automatyczne rozwiązania ograniczające ryzyko rozwoju Legionella spp.:

    • Czujniki temperatury i przepływu monitorują pracę instalacji w czasie rzeczywistym. Spadek temperatury poniżej 60 °C może wywołać alert lub automatyczne płukanie instalacji.
    • Sterowniki płukania cyklicznie uruchamiają przepływ w martwych odcinkach rur, zapobiegając stagnacji.
    • Analizatory ATP lub qPCR pozwalają na szybkie wykrycie zanieczyszczeń – nawet w ciągu kilku godzin.
    • Detektory aerozoli mogą wykryć obecność Legionelli w powietrzu (np. w strefach natrysków lub saun).
    • Systemy SCADA/IoT gromadzą dane i przesyłają je do platform nadzorczych – umożliwiają natychmiastową reakcję.

Główne technologie długoterminowej ochrony przed Legionellą:

Podwyższona temperatura („przegrzew”):

Utrzymywanie temperatury ciepłej wody powyżej 55 °C w obiegu i minimum 60 °C na wylocie ogranicza namnażanie bakterii. Szok termiczny (70 °C) eliminuje biofilm i bakterie z punktów poboru

Dezynfekcja chemiczna:

Do dezynfekcji instalacji stosuje się dwutlenek chloru, podchloryn sodu lub monochloraminę. Środki te zapewniają długotrwały efekt resztkowy, bez potrzeby wyłączania instalacji z użytkowania.

Systemy automatycznego płukania:

Czujniki temperatury i przepływu wykrywają stagnację i uruchamiają automatyczne płukanie rur. Dane z urządzeń trafiają do systemu SCADA lub do chmury.

Jonizacja miedzią i srebrem (Ag/Cu):

System wytwarza warstwę ochronną w rurach, ograniczającą rozwój bakterii. Miedź wykazuje wielokrotnie niższy poziom kolonizacji Legionellą niż inne materiały. Metoda skuteczna wyłącznie w zamkniętych obiegach oraz wody nieprzeznaczonej do spożycia.

Żródła:

  1. „W następstwie wykrycia kolejnego przypadku bakterii Legionella, chcielibyśmy przypomnieć podsumowanie tej kwestii,” NHS, kwiecień 2023 r.
  2. Cherny I. „Stosowanie biocydów jako zapobieganie Legionelli w ciepłej wodzie,” Hygiene, 2020.
  3. Nazzaro M., Patel A. „Reimagining Legionella Risk Management with IoT,” The Journal of mHealth, 2024.
  4. „Ograniczanie bakterii, zwłaszcza Legionella, w gorącej wodzie”, EUASCR, 2024. EUASCR, czerwiec 2024.

Powiatowa lub Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna (Sanepid):
Pierwszy kontakt w przypadku podejrzenia skażenia. Sanepid przeprowadza kontrolę, wydaje zalecenia i może skierować do akredytowanego laboratorium. Dane kontaktowe: www.gov.pl/web/wsse-warszawa

Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – PIB:
Publikuje zalecenia, metodyki badawcze i wykaz norm. Na stronie można znaleźć materiały edukacyjne i informacje o szkoleniach. www.pzh.gov.pl

Akredytowane laboratoria mikrobiologiczne:
Wykonują badania próbek wody na obecność Legionella spp. Lista dostępna na stronie Polskiego Centrum Akredytacji: www.pca.gov.pl

Specjalistyczne firmy techniczne:
Firmy zajmujące się dezynfekcją, płukaniem instalacji, monitoringiem lub stałą opieką nad systemami wodnymi. Warto szukać podmiotów z certyfikatami PCA lub referencjami z sektora szpitalnego/hotelowego.

Ministerstwo Zdrowia:
Publikuje akty prawne, ogłoszenia i rekomendacje dot. zarządzania jakością wody i zagrożeniami mikrobiologicznymi. www.gov.pl/web/zdrowie

Stowarzyszenia branżowe (np. PZITS):
Organizują szkolenia i publikują listy certyfikowanych wykonawców i inspektorów sanitarnych. www.pzits.pl

Odbiorcy wody

        • Czym jest Legionella:
          Legionella to bakteria Gram-ujemna, najczęściej reprezentowana przez gatunek Legionella pneumophila, odpowiedzialna za ciężkie zapalenie płuc (legionellozę).
        • Występowanie w środowisku naturalnym:
          Obecna w wodach słodkich (rzeki, jeziora, strumienie), ale w niewielkich stężeniach – konkurencja biologiczna ogranicza jej rozwój.
        • Występowanie w instalacjach technicznych:
        • Rozmnaża się w wodzie o temperaturze 20–50 °C, zwłaszcza przy niskim przepływie i braku dezynfekcji:
          • instalacje ciepłej wody (bojler, cyrkulacja),
          • wieże chłodnicze, klimatyzatory wodne,
          • prysznice, fontanny, baseny i jacuzzi.

        • Czynniki sprzyjające rozwojowi:
          Biofilm, osady, stagnacja, nieużywane odcinki instalacji, temperatura 25–45 °C, słabe stężenie środka dezynfekującego.

Objawy kliniczne pojawiają się 2–10 dni po ekspozycji i przypominają grypę, ale z cięższym przebiegiem:

  • gorączka powyżej 39 °C,
  • kaszel (początkowo suchy, później z odkrztuszaniem),
  • bóle mięśni, silne osłabienie,
  • ból głowy, splątanie (u osób starszych),
  • duszność, trudności w oddychaniu,
  • biegunka, nudności, wymioty (w części przypadków).

Kiedy należy zgłosić się do lekarza:

Gdy pojawia się gorączka i kaszel po pobycie w hotelu, SPA, szpitalu lub po kontakcie z klimatyzatorem, wieżą chłodniczą albo innym źródłem aerozolu wodnego.

  • Droga zakażenia:
    Wyłącznie poprzez wdychanie aerozolu wodnego zawierającego bakterie (np. z prysznica, fontanny, wieży chłodniczej).
  • Główne źródła aerozolu:
    Prysznice, wanny z hydromasażem, baseny, klimatyzatory wodne, wieże chłodnicze, fontanny, instalacje zraszające.
  • Nie przenosi się z człowieka na człowieka:
    Legionella nie jest przenoszona przez normalny kontakt międzyludzki lub kaszel; zakażenie następuje wyłącznie poprzez wdychanie skażonego aerozolu.
  • Czynniki ryzyka:
    Stagnacja wody, brak dezynfekcji, nieodpowiednia temperatura (25–45 °C), osady w rurach.
  • Profilaktyka indywidualna:
    Unikanie wdychania pary wodnej w miejscach, gdzie jakość instalacji wodnej jest nieznana lub podejrzana.
  • Choroba legionistów (legionelloza):
    Ciężka postać zapalenia płuc z gorączką, dusznością, bólem mięśni i ryzykiem powikłań. Może prowadzić do hospitalizacji, a nawet zgonu.
  • Gorączka Pontiac:
    Łagodna postać – objawy grypopodobne (gorączka, bóle głowy i mięśni), bez zapalenia płuc. Zwykle ustępuje samoistnie po kilku dniach.
  • Osoby powyżej 50 roku życia:
    Starzejący się układ odpornościowy, wyższe ryzyko ciężkiego przebiegu.
  • Palacze i byli palacze:
    Uszkodzone drogi oddechowe zwiększają podatność.
  • Osoby z przewlekłymi chorobami płuc:
    Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), astma zwłóknienie płuc.
  • Pacjenci z obniżoną odpornością:
    Po przeszczepach, w trakcie leczenia immunosupresyjnego, chorzy na AIDS.
  • Osoby z chorobami przewlekłymi:
    Cukrzyca, niewydolność nerek lub wątroby.
  • Pacjenci w szpitalach i ośrodkach opieki:
    Szczególnie na oddziałach intensywnej terapii i długoterminowej opieki.
  • Seniorzy w DPS-ach:
    Osoby z ograniczoną mobilnością, przewlekłymi chorobami, bez dostępu do profilaktyki technicznej.

Tak. Szczególnie w domach z bojlerami, zasobnikami CWU, starymi rurami i nieużywanymi punktami poboru (np. gościnna łazienka). Zagrożeniem są instalacje z niską temperaturą ciepłej wody (<50 °C) i stagnacją wody.

  • Wysoka temperatura (przegrzanie):
    Podgrzej wodę w bojlerze do 70–75 °C i przepuść ją przez wszystkie punkty czerpalne przez minimum 5 minut. Taki zabieg niszczy bakterie Legionella oraz biofilm w instalacji. Utrzymuj temperaturę w bojlerze na poziomie co najmniej 60 °C.
  • Płukanie i spuszczanie wody:
    Wyłącz bojler, spuść całą wodę i otwórz krany, przepłukać instalację. Następnie ponownie napełnij bojler i wykonaj drugi przegrzew.
  • Dezynfekcja chemiczna:
    Po spuszczeniu wody dodaj do bojlera środek dezynfekujący na bazie chloru lub dwutlenku chloru zgodnie z instrukcjami producenta i pozostaw na 1-2 godziny. Następnie spłukać czystą wodą.
  • Sprawdź krany:
    Po dezynfekcji pozwól wodzie ostygnąć i pobierz próbkę do badania mikrobiologicznego, aby sprawdzić, czy Legionella została usunięta.
  • Regularna konserwacja w celu zapobiegania:
    Utrzymuj temperaturę bojlera na poziomie co najmniej 60°C, a temperaturę obiegu na poziomie co najmniej 55°C. Raz w tygodniu należy przepłukać bojler i rury (umożliwić przepływ gorącej wody przez wszystkie krany) oraz wyczyścić perlatory na prysznicach i kranach.

Podstawą jest test antygenu Legionella pneumophila serogrupa 1 w moczu. Dodatkowo wykonuje się RTG klatki piersiowej oraz posiewy z plwociny lub bronchoskopii. W ciężkich przypadkach także badania krwi (CRP, prokalcytonina).

Rozpoznanie powinno być potwierdzone mikrobiologicznie.

  • Antybiotykoterapia. Stosuje się m.in. makrolidy (klarytromycyna, azytromycyna) lub fluorochinolony (lewofloksacyna).
  • Leczenie trwa od 7 do 21 dni – w zależności od stopnia zaawansowania choroby.
  • Cięższe przypadki wymagają hospitalizacji, czasem wspomagania oddechu
  • Tak, ale nie przenosi się z człowieka na człowieka.
  • Epidemia występuje, gdy duża liczba osób zostaje narażona na skażony aerozol z tego samego źródła – np. wieża chłodnicza, prysznice na basenie, szpitalne instalacje ciepłej wody.
  • Przykład: Rzeszów 2023 – 165 zachorowań, 18 zgonów, źródło w przestrzeni miejskiej.
  • Akredytowane laboratoria badawcze:
    Wyszukaj laboratorium posiadające akredytację PCA (Polskie Centrum Akredytacji) w zakresie mikrobiologii wody. Takie placówki wykonują oznaczenia Legionella spp. metodą hodowlaną lub PCR. Wykaz dostępny na stronie PCA: https://www.pca.gov.pl
  • Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna (WSSE):
    Skontaktuj się z odpowiednią WSSE lub Powiatową Stacją Sanitarno-Epidemiologiczną. Mogą zlecić badanie lub wskazać certyfikowane laboratoria i osoby uprawnione do poboru próbek.
  • Prywatne firmy specjalistyczne:
    Firmy zajmujące się monitoringiem i uzdatnianiem wody oferują pobór próbek oraz zlecenie analizy w akredytowanych laboratoriach, często łącznie z audytem i doradztwem.
  • Skuteczność mikrofiltracji:
    Filtry o porowatości ≤ 0,2 μm skutecznie zatrzymują bakterie Legionella na wylocie wody (np. przy prysznicu). Są barierą mechaniczną, która blokuje ich przedostanie się do aerozolu.
  • Ograniczenie punktowe:
    Filtr chroni wyłącznie miejsce montażu – nie zabezpiecza całej instalacji. Legionella może się dalej namnażać w rurach przed filtrem.
  • Efektywność rozwiązania:
    Zależy od regularnych wymian wkładu filtra zgodnie z zaleceniami producenta (zwykle 1-3 miesiące). Zatkany lub przeterminowany filtr nie usuwa już bakterii i sam może być pożywką dla bakterii. Legionella często wiąże się z biofilmem wewnątrz rur i może przetrwać w komórkach ameby. Filtr usuwa luźne komórki, ale nie zajmuje się biofilmem w rurze.