Prewencja i eliminacja
Przepisy i normy
W Polsce kwestie związane z występowaniem bakterii Legionella w instalacjach wodnych regulowane są przepisami prawa – przede wszystkim Rozporządzeniem Ministra Zdrowia w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz.U. 2017 poz. 2294 z późn. zm.). Dopuszczalne stężenia JTK (jednostek tworzących kolonie) wynoszą:
- 50 JTK/1000 ml – dla obiektów wykonujących działalność leczniczą stacjonarnie i całodobowo, w których przebywają pacjenci o obniżonej odporności, w tym objęci leczeniem immunosupresyjnym (zgodnie z załącznikiem nr 5 część A do cytowanego rozporządzenia)
- 100 JTK/100 ml – dopuszczalna liczba dla obiektów szpitali, hoteli, akademików, basenów i innych obiektów zamieszkania zbiorowego
Warunki dla rozwoju Legionelli w obiegach wodnych
Legionella to bakteria, która naturalnie występuje w wodzie, jednak w nieodpowiednio zaprojektowanych lub utrzymywanych instalacjach może się szybko namnażać.
Szczególnie sprzyjające warunki to temperatura wody od 20°C do 45°C – idealny zakres do namnażania. Woda o temperaturze powyżej 50°C hamuje rozwój, a powyżej 60°C prowadzi do szybkiej eliminacji bakterii.
Sprzyjające warunki to brak przepływu – czyli tzw. martwe odcinki instalacji, duże zasobniki lub inne miejsca zastoju wody. Biofilm i osady (wewnętrzne zanieczyszczenia rur) tworzą pożywkę i osłonę dla bakterii oraz utrudniają stosowanie dezynfekcji.
Zapobieganie i eliminacja Legionelli
Zapobieganie legionelli to nie tylko kwestia higieny – to także dobry projekt, regularna konserwacja i świadome zarządzanie systemem wodnym. Kluczowa zasada to utrzymywanie wysokiej temperatury ciepłej wody – minimum 55–60°C w zasobniku i w miejscach poboru wody. Bardzo ważna jest również eliminacja ślepych odcinków i miejsc zastoju wody.
Duże znaczenie ma wybór odpowiednich materiałów jak miedź, PCV, PP czy stal nierdzewna, natomiast nieodpowiednie materiały mogą sprzyjać powstawaniu osadów i biofilmu.
Profilaktyka obejmuje również chemiczną dezynfekcję wody, zwłaszcza tam, gdzie nie można trwale zapewnić optymalnej temperatury. Stosuje się preparaty na bazie chloru, dwutlenku chloru, nadtlenku wodoru lub związków srebra i miedzi.
Metody usuwania i zwalczania bakterii Legionella
Dezynfekcja termiczna
Podniesienie temperatury wody w układzie do co najmniej 70°C na co najmniej 30 minut. Wszystkie miejsca systemu muszą być odpowiednio pogrzewane. Woda powinna cyrkulować i osiągać temperaturę co najmniej 60°C nawet w najbardziej oddalonych punktach poboru.
Chlorowanie (wolny chlor)
Dozowanie chloru do układu w wysokim stężeniu (5–10 mg/l) podczas tzw. chlorowania szokowego. Po upływie odpowiedniego czasu kontaktu układ jest dokładnie płukany. W przypadku trwałej dezynfekcji stężenie chloru resztkowego utrzymuje się na poziomie około 0,2–0,5 mg/l.
Dwutlenek chloru (ClO₂)
Silny środek dezynfekujący o działaniu utleniającym, skuteczny również w walce z biofilmem. Stosuje się go albo w postaci dawki szokowej (np. 0,5–1 mg/l), albo w niższych stężeniach w ramach dozowania ciąglego. Zaletą jest stabilność i brak powstawania produktów ubocznych.
Nadtlenek wodoru
Stosuje się go w formie stabilizowanej, często z domieszką srebra (Ag⁺), która wzmacnia jego działanie. Dawka wynosi od 20 do 50 mg/l, w zależności od stopnia skażenia. Skuteczny w walce z biofilmem i łagodniejszy dla materiałów niż chlor.
Jonizacja miedź–srebro (Cu–Ag)
Elektrolityczne uwalnianie jonów miedzi i srebra do wody. Jony te niszczą strukturę komórek Legionella. Nadaje się wyłącznie do stosowania długoterminowego w ramach ciągłej dezynfekcji obiegów z cyrkulacją.
Dezynfekcja UV
Wykorzystanie promieniowania ultrafioletowego (zwykle o długości fali 254 nm), które niszczy DNA bakterii. Stosuje się głównie na zasilaniu do systemu lub w punktach poboru. Nie usuwa biofilmu i nie może być stosowane jako jedyna metoda w przypadku bardziej rozległych obiegów.
